Wie is Jood? Wat is Joods-zijn?
Authenticiteit en conformiteit: vrije geest en wet

Wat maakt iemand een Jood? Ben je Jood wanneer je geboren bent uit een Joodse moeder of nadat je bent uitgekomen? (bekeerd tot het jodendom). Niet echt. Leven in de geest van het jodendom maakt iemand tot een Jood; verbondenheid met de Joden uit het verleden en met de Joden uit het heden en de toekomst. We zijn Joods als we ervoor kiezen om dat te zijn. Wanneer we het Jood-zijn ontdekt hebben door onze eigen zoektocht naar het heilige. Wanneer we de nimmer eindigende geestelijke strijd aangaan om God te vinden. Wanneer we beseffen dat de wereld een moreel geweten nodig heeft en wij de verheven last dragen om de wereld te redden en haar een missie te geven.

Men wordt een beetje Joods wanneer men beseft dat er geen natuur bestaat zonder ziel. Er geen neutraliteit bestaat wanneer het gaat om het moreel geweten. Maar dit alles is niet genoeg. We hebben nog een lange weg te gaan voordat we uitgroeien tot volwaardige Joden. We moeten het grootse in het alledaagse erkennen; de wereld een majestueuze schoonheid geven; erkennen dat de mensheid niet meer dezelfde is sinds God ons op de berg Sinaï overweldigde; en accepteren dat de mensheid zonder Sinaï niet levensvatbaar is.

Om in onszelf Joodse vibraties te creëren moeten we de wereld ‘sub specie aeternitatis’ zien; vanuit het perspectief van de eeuwigheid. We moeten in staat zijn onze blik te verruimen tot ver voorbij ons eigen kleine wereldje om zo een kosmische visie te behouden terwijl we tegelijkertijd met beide voeten op de grond blijven staan en onze normale alledaagse beslommeringen afhandelen en ze heiligen. Niet door deze te ontlopen door ze te ontkennen of als onbelangrijk te verklaren maar door ze daadwerkelijk te betrekken en ze te gebruiken als kansen om te groeien. Als men dit nauwgezet ontdekt wordt men langzaamaan een Jood.

Sommigen van ons hebben moeite om dit te bereiken; anderen lijken ermee geboren te zijn. Zij bezitten een mysterieuze joodse ziel die niemand kan identificeren maar die iedereen herkent. Het heeft iets te maken met je levenslot, je bestemming. Het zijn bepaalde gevoelens die niemand onder woorden kan brengen. Wat aan het werk is, is de verinnerlijking van het verbond tussen God, Abraham en later de Sinaï. Het zit in iemands bloed, zelfs als men niet echt religieus is. Het komt diep vanuit onze ziel, overvalt ons gehele wezen en breidt onze joodsheid uit waar we ook gaan.

De meeste Joden “hebben het” maar sommige niet-Joden ook. Ze weten dat ze het hebben. Het is door en door authentiek. Ze worden erdoor aangeraakt zoals elk deel van iemands lichaam tijdens het zwemmen door water wordt aangeraakt waarbij de watermoleculen elke vezel van iemands wezen binnendringen. Niets kan het ontkennen.

Dit zijn de authentieke Joden, maar ze behoren niet allemaal tot het volk Israël. Sommigen hebben niet-Joodse ouders; anderen zijn kinderen van gemengde huwelijken. Als ze zich bij het Joodse volk willen aansluiten zullen ze zich moeten bekeren in overeenstemming met de Halacha, de joodse wet, hoewel ze sinds hun geboorte ‘ziels-Joden’ zijn.

Maar waarom zijn het niet al volwaardige Joden die niet hoeven te worden bekeerd? Alle ingrediënten zijn aanwezig! Waarom is er een biologische component nodig, zoals een Joodse moeder, of de fysieke handeling van onderdompeling in een mikwe? (ritueel bad).

Omdat Halacha niet alleen gaat over religieuze authenticiteit en kwaliteit van de ziel. Het gaat ook over de nuchtere realiteit van het leven. Het stelt een zeer belangrijke vraag: hoe kunnen we herkennen wie Joods is en wie niet? Kunnen we iemands ziel lezen? Hoe kan men zeker weten of men werkelijk Joods is? Kan iemand zijn eigen ziel lezen en waarnemen? Hoe weten we dat onze geloofde authenticiteit echt is?

De wereld is een complexe mengeling van idealen en werkelijkheid, waar echtheid gemakkelijk en onbewust verward kan worden met pretentie. Je leven leiden betekent leven op een manier waarin het fysieke gestel en de innerlijke geest van de mens op elkaar inwerken maar ook botsen. Er ontstaat complete chaos wanneer alleen het ideaal regeert terwijl de behoeften aan het realistische en het werkbare worden genegeerd.

De constante spanning en zelfs tegenstrijdigheid tussen het ideaal en het werkbare is de grote uitdaging voor Halacha. Het moet daarom afwegingen maken: hoeveel authenticiteit en hoeveel nuchter realisme? Hoe zeer moeten wij leven in overeenstemming met onze idealen en onze geest en hoeveel met eerbied voor onze fysieke behoeften in deze materiële wereld?

Hoe graag Halacha het ideaal ook volledige heerschappij zou willen geven, het weet dat het een compromis moet sluiten door zich te onderwerpen aan de onmisbare regels die de wereld laten functioneren. Net als in het geval waarin het in het reine moet komen met authenticiteit versus conformiteit, zo moet het omgaan met authentiek Joods zijn en de noodzaak om externe en zelfs biologische normen voor de Joodse identiteit vast te stellen. En net als bij authenticiteit en conformiteit zullen er ook hier slachtoffers en vervelende gevolgen zijn.

Sommige ‘ziels-Joden’ zullen deze prijs betalen en worden geïdentificeerd als niet-Joden, ondanks het feit dat de ‘ideale’ Halacha hen graag had willen opnemen. Hoe jammer ook, het moet soms afbreuk doen aan de ‘joodse ziel’ van een persoon die vanwege deze regels niet als Jood kan worden erkend. Als we deze vereisten niet zouden toepassen zou er chaos heersen.

Maar het is meer dan dat. Er moet een volk Israël zijn, een fysieke entiteit die in staat is de boodschap van het jodendom naar de wereld te brengen. Het moet een gemeenschappelijke historische ervaring hebben die zijn spirituele en emotionele aard heeft beïnvloed. Er moeten, zoals Emil Fackenheim ze noemt, grondervaringen zijn, zoals de uittocht, de oversteek van de Rietzee en de openbaring bij de Sinaï. De impact van deze gebeurtenissen heeft van dit volk een zeer ongewone natie gemaakt, klaar om de aardse uitdagingen aan te gaan en de wereld te transformeren. Als Joden hun boodschap de wereld in willen sturen, moeten ze een gezamenlijke historische ervaring hebben – als familie en later als natie – waarin zij een toewijding aan een specifieke manier van leven erven, zelfs als sommige leden er bezwaar tegen hebben.

Het feit dat het jodendom buitenstaanders, die geen deel uitmaakten van deze ervaring, toestaat om mee te doen, is niet alleen wonderbaarlijk maar is ook gebaseerd op het feit dat niet alle zielen deze basiservaringen nodig hebben om Joods te worden. Ze hebben andere kwaliteiten die even krachtig en transformerend zijn en die hen in staat stellen zich te bekeren zolang ze worden opgenomen in een sterke kerngroep waarvan de identiteit is ingebed in deze basiservaringen.

In termen van een puur, compromisloos religieus ideaal betekent dit dat sommige Joden geen Joden zouden moeten zijn en dat sommige niet-Joden, Joden zouden moeten zijn. Authenticiteit kan immers niet worden geërfd; het kan alleen worden gekoesterd. Idealiter zouden Joden alleen degenen moeten zijn die bewust de joodse missie op zich hebben genomen en dienovereenkomstig leven. Als er geen Joods volk nodig was, zou het beter zijn geweest om een Joodse geloofsgemeenschap te hebben waar mensen kunnen komen en gaan, afhankelijk van hun bereidheid om zich in te zetten voor de Joodse religieuze weg en haar missie. Net zoals andere religies zich gedragen.

Dus de eisen van Halacha creëren slachtoffers wanneer sommige ‘ziels-Joden’ buiten de kudde worden gelaten, zoals het geval is bij kinderen uit een gemengd huwelijk die niet-Joodse moeders hebben of kinderen van Joodse grootouders maar niet-Joodse ouders. Evenzo met niet-Joden die een joodse ziel hebben maar geen Joodse voorvaderen. Het zijn allemaal slachtoffers.

Het is de prijs die betaald moet worden voor het spanningsveld tussen het ideaal en de noodzaak tot naleving. De paradox tussen de geest en de wet. Dat Halacha überhaupt een niet-Jood toestaat om joods te worden door een juiste bekering is een zeer krachtige uitdrukking van zijn menselijkheid. In feite is het een wonder.

Er zijn waarschijnlijk miljarden mensen die volwaardige ‘ziels-Joden’ of ‘naderende Joden’ zijn, die het niet weten en waarschijnlijk ook nooit zullen weten. Misschien zijn het deze Joden die God in gedachten had toen Hij Abraham zegende en hem vertelde dat hij de vader van alle naties zou zijn en dat zijn nakomelingen zo talrijk zouden zijn als de zandkorrels op aarde en de sterren in de hemel.
——–
Rabbijn Nathan Lopes Cardozo
Uit de reeks: ‘Thoughts to Ponder’, The Paradox of Who Is a Jew.
Met goedkeuring van Rabbijn Nathan Lopes Cardozo vertaald naar het Nederlands.